Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα

Μετά την συγκέντρωση μισού εκατομμυρίου ψήφων, στην γειτονική Ιταλία, για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος ενάντια στην λιτότητα, με πρωτοβουλία 16 οικονομολόγων  και νομικών απ όλο το πολιτικό φάσμα, η Γαλλία μεταθέτει για το 2017 τα μέτρα για την μείωση του δημοσιονομικού της ελλείμματος επιτιθέμενη κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής –στην ουσία κατά του Βερολίνου-, για την μη πρόβλεψη των συνθηκών ύφεσης και χαμηλού πληθωρισμού που καθιστούν απαγορευτική την πολιτική της δημοσιονομικής πειθαρχίας.  Ενδεχόμενη απόρριψη του Γαλλικού προϋπολογισμού από τις Βρυξέλλες όπου αναμένετε να κατατεθεί στα μέσα Οκτωβρίου προβλέποντας έλλειμμα 4,3% του ΑΕΠ για το 2015 –μακριά από το 3% του συμφώνου σταθερότητας-, θα βαθύνει ακόμα περισσότερο το υπάρχον  ρήγμα στον Γαλλογερμανικό άξονα με απρόβλεπτες συνέπειες για την αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης. Ακόμα και η Γαλλική Le Monde φιλοξενεί άρθρα για το ενδεχόμενο της εξόδου της Γαλλίας από το Ευρώ –συμπαρασύροντας χώρες όπως η Ιταλία , η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα-  την ίδια ώρα που ο Σόιμπλε μιλάει ανοιχτά για το σχέδιο της Ευρώπης των δύο ταχυτήτων.

Η Ελλάδα προφανώς χρειάζεται να βαδίσει στις λεπτές ισορροπίες των Ευρωπαϊκών αντι-συσπειρώσεων λαμβάνοντας  υπόψη και την γεωπολιτική αστάθεια στην περιοχή. Απαιτείται σχέδιο και σοβαρή προετοιμασία  αλλά και  νέες συμμαχίες εκτός Δυτικού κόσμου για να αποφύγουμε τις καταστροφικές συνέπειες μιας μεγάλης κρίσης  που πιθανά να εμπεριέχετε στα Γερμανικά σχέδια της επόμενης περιόδου.   Η εσωτερική προετοιμασία αποτελεί ζητούμενο αφού στα πέντε χρόνια του Μνημονίου καμία εθνική πολική δεν εφαρμόστηκε (στην κοινωνία , στην ανάπτυξη , στην άμυνα κοκ) που θα έδινε την  στοιχειώδη δυνατότητα αντοχής της χώρας ακόμα και σε μια περίοδο παρατεταμένης διαπραγμάτευσης για την βιωσιμότητα του χρέους.  Αντιθέτως ακλουθώντας πιστά πολιτικές απλής εκπλήρωσης των προαπαιτούμενων το πολιτικό σύστημα του δικομματισμού , οδήγησε  την χώρα σε ολοσχερή παραγωγική, κοινωνική και ανθρωπολογική κατάρρευση.

Μια χώρα που μέσα σε λίγα χρόνια έχει φτάσει σε δημογραφική καθίζηση, με την ανεργία να κινείται στο 27% και το ποσοστό φτώχειας να ξεπερνάει το 30% -συγκρινόμενο πλέον μόνο με χώρες όπως η Βουλγαρία , η Ρουμανία και η Λιθουανία-, χρειάζεται επείγουσα κοινωνική παρέμβαση.  Αντ’ αυτού οι προτεραιότητες των δανειστών μας –δλδ των Γερμανών- είναι η ακόμα μεγαλύτερη κοινωνική απορρύθμιση με το άνοιγμα του ασφαλιστικού και την απελευθέρωση των μαζικών απολύσεων!! Φαίνεται πως οδεύουμε σ ένα μοντέλο ιδιωτικοποίησης της ασφάλισης -με κρατική εγγύηση μιας κατώτατης σύνταξης 360€- λατινοαμερικάνικού τύπου αφού αντίστοιχα μοντέλα εφαρμόστηκαν από το ΔΝΤ  στην Χιλή του Πινοσέτ στις αρχές του 80 για να επακολουθήσουν το Μεξικό και το Περού το ‘92, η Αργεντινή και η Κολομβία το ‘99,  η Ουρουγουάη το ‘95 και η Βολιβία το ‘96.

Όλες οι εκθέσεις καταδεικνύουν βιωσιμότητα των ασφαλιστικών μας ταμείων έως το 2016 με κύριες αιτίες: το δημογραφικό , την πρόωρη συνταξιοδότηση χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων , τα υψηλά ποσοστά ανεργίας ακόμα και στην παραγωγική ηλικιακή ομάδα 45-64 ετών, την λεηλασία των ομολόγων των ταμείων από το PSI ,τις φοροαπαλλαγές των εργοδοτών και την εισφοροδιαφυγή .

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 90 στην Λατινική Αμερική το βασικό αντίδοτο για την αντιστροφή της κοινωνικής κρίσης λόγω της εφαρμογής των μέτρων του ΔΝΤ ήταν η εφαρμογή μέτρων για «υπό όρους μεταφορά μικρο-πιστώσεων» σε δικαιούχους. Αντίστοιχη πολιτική είναι αυτή του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος» για άτομα που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας και εφαρμόζονται σε διάφορες παραλλαγές σε χώρες της Ε.Ε .

Βασική φιλοσοφία των μέτρων αυτών ήταν η στοχευμένη παροχή χρηματικών πόρων σε πρόσωπα-δικαιούχους που πληρούν βασικά εισοδηματικά και άλλα κριτήρια που τα καθιστούν ευάλωτα και αποκλεισμένα. Η εφαρμογή τέτοιων μοντέλων –νέο φιλελεύθερης έμπνευσης- ξεκινάει με αφετηρία την διάλυση των γενικών παροχών του παραδοσιακού Κράτους Πρόνοιας και εισάγουν την αντικατάσταση τους από στοχευμένες δράσεις σε οικογένειες και άτομα που χρήζουν άμεσης υποστήριξης υπό  όρους ατομικής  ευθύνης και υποχρεώσεων. Σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής η εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών είχε δικαιούχους κυρίως γυναίκες ή οικογένειες με παιδιά σχολικής ηλικίας και έθεταν ως όρο ότι τα παιδιά θα συνεχίσουν να παρακολουθούν τα μαθήματα τους στο σχολείο –προκειμένου να περιοριστεί η παράνομη παιδική εργασία- ή την ολοκλήρωση ενός αριθμού επισκέψεων σε κέντρα υγείας για προληπτικές εξετάσεις από τα μέλη των οικογενειών. Στο σύνολο τους τα προγράμματα περιελάμβαναν την παροχή μηνιαίου χρηματικού ποσού υπό τον όρο της συμμετοχής του δικαιούχου σε δράσεις εκπαιδευτικές , επισιτιστικές , υγειονομικές , στεγαστικές και παραγωγικές. Το πιο διαδεδομένο ήταν αυτό του “Bolsa Familia” που εφαρμόστηκε στα 2003 στην Βραζιλία από την κυβέρνηση Λούλα σε συνδυασμό μικρο-πιστώσεων και μικρο-ασφαλίσεων που συνδυαζόταν με παροχή κουπονιών τροφίμων, σχολική επιχορήγηση , επίδομα θέρμανσης κοκ. Το πρόγραμμα είχε ετήσια δαπάνη που έφτανε το 0,5% του ΑΕΠ και κάλυπτε  τις ανάγκες περίπου του 85% του πληθυσμού σε φτώχεια (45εκατ. πληθυσμού),  παρέχοντας περίπου 70$/ οικογένεια κάθε μήνα.

Τουλάχιστον 17 προγράμματα «εγγυημένου εισοδήματος υπό όρους» εφαρμόστηκαν έως το 2010 στην Λ. Αμερική επιτυγχάνοντας την μείωση του ποσοστού  φτώχειας από το 20 στο 12% του πληθυσμού κατά μέσο όρο. Βεβαίως υπήρξαν όρια και κριτικές στην εφαρμογή τους όπως: ο πολύ χαμηλός προσδιορισμός του ορίου της φτώχειας ( 2 $/ μέρα κατά τον ορισμό της Παγκόσμιας Τράπεζας), η μη αναπροσαρμογή των ποσών στους δικαιούχους αναλόγως των διακυμάνσεων του πληθωρισμού -γεγονός που εξανέμιζε την αγοραστική τους δύναμη-, το έλλειμμα μηχανισμών  παρακολούθησης της ανταπόκρισης των δικαιούχων στους όρους των παροχών -γι αυτό και τα πιο επιτυχημένα ήταν εκείνα που ξεκίνησαν από την «βάση» με προσωπική σχέση  δικαιούχου και τοπικών υπηρεσιών - .Είναι δε προφανές πως η όποια επιτυχή εφαρμογή τους προϋπέθετε  την ύπαρξη κοινωνικών υποδομών υποστήριξης όπως κέντρων υγείας, νοσοκομείων, σχολικών μονάδων , κέντρων εκπαίδευσης κλπ που δεν ήταν παντού δεδομένα.

Στη χώρα μας η εφαρμογή του προγράμματος του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος» ξεκινάει πιλοτικά σε 13 Δήμους έστω και καθυστερημένα –από 14 Οκτωβρίου-  κατ εφαρμογή του Ν4043/12 με μόλις 30εκατ € δαπάνη για το 2014 και με προοπτική γενίκευσης σ όλη την χώρα από το 2015. Το παρεχόμενο ποσό  αντιστοιχεί σε 200€ μηνιαίως ανά άγαμο δικαιούχο ενώ στους έγγαμους προσαυξάνεται με 100 €/ενήλικο μέλος  και με 50 €/ανήλικο μέλος της οικογένειας. Εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια αποτελούν βασικά προαπαιτούμενα για την παροχή του βοηθήματος  με όριο αντικειμενικής αξίας ακίνητης περιουσίας τα 90.000 € και ύψος εισοδήματος τα 6.000 € το χρόνο ανά  δικαιούχο.

Μεγάλο κενό στην εφαρμογή αντίστοιχων κοινωνικών προγραμμάτων  στο παρελθόν ήταν η αποτύπωση ποιοτικών πληροφοριών για την προστιθέμενη αξία της βοήθειας στους πραγματικούς δικαιούχους. Αυτό γιατί ο σχεδιασμός των προγραμμάτων  ήταν πάντα αποσπασματικός , πελατειακός  με το πλεόνασμα των πόρων να κατευθύνεται στην στήριξη των «μεσαζόντων» ενώ οι δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες είναι αποδυναμωμένες και υπολειτουργούν.

Βασική προϋπόθεση χορήγησης του εγγυημένου εισοδήματος είναι αυτή του προσδιορισμού του «ορίου της φτώχειας» και η δυναμική αποτύπωση σε τοπικό επίπεδο του ακριβούς αριθμού των οικογενειών και των πολιτών που βρίσκονται σε κατάσταση αποκλεισμού με κύρια έμφαση σε αυτούς που αντιμετωπίζουν ακραία φτώχεια.

Κατά την εφαρμογή, σημαντική παράμετρος, είναι αυτή του συνδυασμού της χρηματικής βοήθειας με  παρεχόμενες υπηρεσίες προς τον δικαιούχο προκειμένου ν αντιμετωπίσει τις συνθήκες αποκλεισμού που διάγει.  Προβλέπεται στην πιλοτική φάση ο συνδυασμός της χορήγησης της χρηματικής βοήθειας με παραπομπή σε υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας, η χορήγηση βιβλιαρίου ιατρο-φαρμακευτικής περίθαλψης,  η ένταξη σε δράσεις κοινωνικού παντοπωλείου, στο κοινωνικό τιμολόγιο της ΔΕΗ και σε προγράμματα για την απασχόληση και τον αποκλεισμό βασική προϋπόθεση όμως αυτών είναι η ύπαρξη προσωπικής συμβουλευτικής υποστήριξης και πληροφόρησης από έναν θεσμοθετημένο «πάροχο».

Κατά τον σχεδιασμό του προγράμματος, στους όρους και στις προϋποθέσεις χορήγησης της βοήθειας θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη βασικές προτεραιότητες της εθνικής μας επιβίωσης όπως: η δημογραφική ανάκαμψη -και άρα να προβλεφθεί κατά προτεραιότητα η στήριξη γυναικών και νέων ζευγαριών-, η παραγωγική ανασυγκρότηση και η οικολογική ανασύσταση -με υποχρέωση  συμμετοχής των δικαιούχων σε αντίστοιχα τοπικά προγράμματα υπό την αιγίδα τοπικών συμπράξεων-.

Προφανώς  το μέτρο του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος δεν μπορεί να αντιστρέψει άμεσα τις κοινωνικές παρενέργειες των μνημονιακών πολιτικών  γεγονός που θα προϋπέθετε  μια γενναία αναδιανομή του πλούτου με μακροοικονομικές και μισθολογικές ανατροπές (πχ βασικός μισθός) που όμως δεν φαίνονται άμεσα ορατές, ακόμα όμως κι αν γινόταν σήμερα θα αργούσαν πολύ να την αντιληφθούν πρακτικά στη ζωή τους  όσοι βρίσκονται στο περιθώριο .