Ταμείο Ανάκαμψης- Η Αναπτυξιακή Στρατηγική στην μετά τον κορονωιό περίοδο

 

                                                  Τα έργα που θα χρηματοδοτηθούν

Τα 750 δις € του Ταμείου Ανάκαμψης –Next Generation E.U- και το πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης QE που εφαρμόζει η ΕΚΤ έως το 2022  προκειμένου να καλυφθούν οι υγειονομικές ανάγκες αλλά και να εξασφαλιστεί ένα ελάχιστο επίπεδο κατανάλωσης στα νοικοκυριά με ποσά που θα ξεπεράσουν τα 1,35 τρις €, αποτελούν έκφραση  μιας ριζικής ιδεολογικής μεταστροφής του κυρίαρχου «φιλελεύθερου καπιταλισμού».

Το οικονομικό επιτελείο της Κυβέρνησης προβλέπει θετικούς ρυθμούς ανάκαμψης με την συμβολή των ευρωπαϊκών  πόρων  τις επόμενης 7ετίας που θα ανέλθουν στα 72δις €, εκ των οποίων τα 32 δις € από το Ταμείο Ανάκαμψης (19,3 δις € επιχορηγήσεις και  12,7 δις € δάνεια με ευνοϊκούς όρους). Ειδικότερα για το 2021  αναμένεται εισροή πόρων υπό την μορφή επιχορηγήσεων ύψους 2,6 δις € & 1,3 δις € δανείων από το Ταμείο Ανάκαμψης καθώς και  1,6 δις € από την Πρωτοβουλία React-EU για τους Μετανάστες. Προϋπόθεση για την εκταμίευση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης αποτελεί η έγκριση των Εθνικών Σχεδίων και των Κανονισμών η οποία αναμένεται τον Απρίλιο του 21,  με το Ελληνικό προσχέδιο να τυγχάνει θετικής αξιολόγησης αφού σύμφωνα με Κυβερνητικούς αξιωματούχους ανταποκρίνεται πλήρως στις αναπτυξιακές προτεραιότητες του Ταμείου: την Ψηφιακή Σύγκλιση και την Πράσινη Ανάπτυξη. Προκειμένου να μην χαθεί ο χρόνος του 1^ου  εξαμήνου του 2021 σχεδιάζεται η έναρξη των ώριμων έργων από πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, οι οποίοι στην συνέχεια θα καλυφθούν από τις εισροές του Ταμείου Ανάκαμψης, εφόσον τα έργα κριθούν επιλέξιμα.  

Σύμφωνα με τον έως τώρα σχεδιασμό  τα προγραμματισθέντα έργα αφορούν:

Α.  στην επέκταση και στον εκσυγχρονισμό έργων υποδομής που περιλαμβάνουν οδικούς άξονες, λιμάνια, αεροδρόμια και δίκτυα. Τα πλέον ώριμα έργα της κατηγορίας είναι ο Βόρειος Οδικός Άξονας της Κρήτης, το Ανατολικό κομμάτι της Περιφερειακής Θεσσαλονίκης (flyover), ο άξονας Ιωαννίνων-Κακαβιάς, ο άξονας Τρικάλων- Εγνατίας οδού και οι επεκτάσεις της Αττικής Οδού,  συνολικού κόστος περί τα 3 δις €. Αντίστοιχα οι επεκτάσεις των Λιμανιών του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, ο εκσυγχρονισμός  των 14^ων περιφερειακών αεροδρομίων και του Ελ Βενιζέλος καθώς και το νέο αεροδρόμιο στο Καστέλι της Κρήτης. Τα έργα αυτά πρόκειται να υλοποιηθούν στο πλαίσιο συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα ή με παραχωρήσεις. Μεγαλύτερες ή μικρότερες καθυστερήσεις στην υλοποίηση τους θα αντιμετωπίσουν έργα της κατηγορίας αυτής όπως η επέκταση του Μετρό της Αθήνας, η λειτουργία του Μετρό της Θεσσαλονίκης αλλά και η αναμόρφωση του σιδηροδρομικού δικτύου στην  προοπτική της διασύνδεσης του με τα λιμάνια της χώρας. Στην υποκατηγορία των δικτύων περιλαμβάνονται επίσης έργα της ψηφιακής σύγκλισης όπως η επέκταση του δικτύου 5G, η δημιουργία της ψηφιακής υποδομής για την τηλε-εκπαίδευση και η πλήρης εφαρμογή της Ηλεκτρονικής Κάρτας Υγείας.  

Β. στην προώθηση έργων στο πλαίσιο της «Πράσινης Ανάπτυξης» με ιδιαίτερης σημασίας αυτά που αφορούν στον «πράσινο» ενεργειακό μετασχηματισμό με σκοπό τον περιορισμό των επιπτώσεων στην κλιματική αλλαγή δίνοντας. Στο πλαίσιο της στρατηγικής της «δίκαιης μετάβασης» με στόχο την απεξάρτηση από τον λιγνίτη έως το 2028 θα υλοποιηθούν δράσεις  στην Δυτική Μακεδονία και στην Μεγαλόπολη ενώ  θα προωθηθεί η ηλεκτροκίνηση με προτεραιότητα στα δημόσια μέσα μεταφοράς, το νέο πρόγραμμα «Εξοικονομώ-Αυτονομώ», που θα περιλαμβάνει και εφαρμογές ΑΠΕ σε συνδυασμό με την εξοικονόμηση ενέργειας,  η ηλεκτρική διασύνδεση της ηπειρωτικής χώρας με τα 21 νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Ο συνολικός προϋπολογισμός αυτής της κατηγορίας ανέρχεται  στα 7δις € ενώ στην ίδια κατηγορία εντάσσονται και τα νέα 200 χωροταξικά σχέδια καθώς και αναδασώσεις 500 χιλ στρεμμάτων.  

Επιχειρώντας μια πρώτη κριτική

Βασική εκτίμηση της Κυβέρνησης είναι ότι μόνο οι  πόροι  του Ταμείου Ανάκαμψης,  θα επιφέρουν ρυθμούς ανάπτυξης της τάξεως του 2,1%, συμβάλλοντας στον ευρύτερο αναπτυξιακό μετασχηματισμό της χώρας στην κατεύθυνση της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης και της Πράσινης Νέας Συμφωνίας (Green New Deal). Δεδομένης όμως της επιμονής της πανδημίας που πλήττει ιδιαιτέρως τους κλάδους του τουρισμού και των μεταφορών, σε συνδυασμό με το τεράστιο εθνικό χρέος που θα ξεπεράσει το 200% του ΑΕΠ, την αύξηση των εκκρεμών υποχρεώσεων -που μόνο για την περίοδο από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι σήμερα ξεπέρασαν τα 2 δις  για τα Δημόσια Ταμεία και 10 δις για τις Τράπεζες-, οι στόχοι αυτοί ίσως να αποδειχθούν υπερ-εκτιμημένοι.

Ενώ για την προετοιμασία της επόμενης προγραμματικής περιόδου δημιουργήθηκε διυπουργική επιτροπή, ομάδα συντονισμού και 5 ομάδες εργασίας – 1 για κάθε στόχο της Πολιτικής συνοχής-, απουσιάζει εντελώς έως σήμερα η δημόσια διαβούλευση ακόμα δε και η σχετική συζήτηση του σχεδίου στη Βουλή.

Σε μια τέτοια διαβούλευση κρίσιμα ζητήματα θα αποτελούσαν:

η δυνατότητα εγχώριας παραγωγής πράσινης και προσαρμοσμένης στα ελληνικά παραγωγικά οικοσυστήματα τεχνολογίας καθώς και η ουσιαστική συμμετοχή στην εγχώρια προστιθέμενη αξία των μικρών υψηλής τεχνογνωσίας και καινοτομίας ελληνικών νεοφυών επιχειρήσεων εντάσεως κεφαλαίου. Το επενδυτικό ενδιαφέρον πολυεθνικών εταιριών κυρίως Αμερικάνικων -όπως πχ η  Microsoft, η Google, η Cisco και η Oracle- στο τομέα του ψηφιακού μετασχηματισμού, ή  Γερμανικών  όπως της VW στην «πράσινη ενέργεια», προκαθορίζει τα όρια της ενδογενούς μαζικής παραγωγής πχ ηλεκτροκίνητων οχημάτων, μικρών φωτοβολταικών και ανεμογεννητριών κοκ και της εγχώριας προστιθέμενης αξίας.

η ταχύτητα υλοποίησης των έργων προκειμένου να υπερβούμε την ύφεση, το νέο καθεστώς των δημόσιων διαγωνισμών, οι αναθέσεις και οι παραχωρήσεις, ενέχουν τον κίνδυνο περιορισμού των όποιων οικονομικών ωφελειών στους «εθνικούς εργολάβους» και ελάχιστα στις μικρές επιχειρήσεις και στα συνεργατικά σχήματα.

το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης  του «Σχεδίου Δίκαιης Μετάβασης» στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας σε συνδυασμό με την συγκυρία του  κορονωιού, τα ζητήματα που έχουν προκύψει για το μη χαρακτηρισμό του φυσικού αερίου ως «πράσινο καύσιμο»,  αναδεικνύουν έντονους προβληματισμούς για την αποτελεσματικότητα των στόχων και τις κοινωνικές επιπτώσεις του σχεδίου ιδιαιτέρως στην περιφερειακή ανεργία.

 

τα κοινωνικά, ηθικά και εν γένει πολιτισμικά ερωτήματα των κυοφορούμενων μετασχηματισμών στο πλαίσιο της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης που μετ επιτάσεως προβάλει ως αναπτυξιακή πανάκεια το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ θέτουν σειρά ερωτημάτων όπως: μπορεί η διδασκαλία μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών και του δια-δικτύου να υποκαταστήσει τον παιδαγωγικό ρόλο της δια ζώσης εκπαίδευσης και των κοινωνικών σχέσεων που απαιτούνται στο πλαίσιο της μαθησιακής διαδικασίας; μέχρι πιο σημείο η τεχνητή νοημοσύνη, η ενσωμάτωση αισθητήρων συμβάλλει στην ανθρώπινη υγεία, στην λειτουργικότητα και στην ευεξία και από πιο σημείο και πέρα οδηγεί στον μετ-άνθρωπο και στον τεχνο-φασισμό; η παραγωγή τροφής σε οργανωμένα εργαστήρια, προκειμένου να  αντιμετωπιστούν οι παρενέργειες της κλιματικής αλλαγής, συμβάλλει στην ασφάλεια της τροφής και πως θα μπορεί να ελεγχθεί κοινωνικά η εξάρτηση της τροφής από τις πολυεθνικές και τις γενετικές μεταλλάξεις; η μαζική αντικατάσταση πωλητών από κομπιούτερ και ρομπότ, κατά το πρότυπο των εφαρμογών στις τράπεζες και στις εταιρίες κινητής τηλεφωνίας που επιτάθηκε με τις διάφορες εφαρμογές της περιόδου της πανδημίας (click away , click in shop κλπ),  θα μπορεί να βρει  εφαρμογή στις πολύ μικρές –οικογενειακές επιχειρήσεις της χώρας μας και τι θα σημάνει αυτό σε ποσοστά ανεργίας των νέων και των γυναικών;

Μια εθνική αναπτυξιακή στρατηγική θα έθετε σε προτεραιότητα βασικά προαπαιτούμενα μιας αναπτυξιακής στρατηγικής όπως:

Α. την δημογραφική ανάκαμψη με μέτρα πολιτικής που θα πρέπει να παρθούν σήμερα ώστε να αποδώσουν τις επόμενες δεκαετίες,

Β. την ριζική αποκέντρωση από το Αθηναϊκό λεκανοπέδιο με προτεραιότητα το διοικητικό μηχανισμό,  στο πλαίσιο μια πολύ-επίπεδης  περιφερειακής πολιτικής αναγέννησης της ελληνικής υπαίθρου των πόλεων και των χωριών της,

Γ. την ανασυγκρότηση των δημόσιων υποδομών ξεκινώντας από το επείγον της πρωτοβάθμιας υγείας  και τα σημαντικά αντι-πλημμυρικά και αρδευτικά έργα, ώστε να θωρακιστεί η χώρα από τα συχνά επαναλαμβανόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα, συνέπεια της κλιματικής αλλαγής με σημαντικές παραγωγικές και κοινωνικές καταστροφές.

Μια τέτοια στρατηγική που θα προέτασσε το ενδογενές πάνω στο οποίο θα βάσιζε την εξωστρέφεια της παραγωγής, θα προέκρινε κλαδικές και χωροταξικές πολιτικές, αποτέλεσμα μιας ευρείας κοινωνικής διαβούλευσης με κοινωνικούς φορείς, παραγωγούς και πολίτες, ξεκινώντας από την τοπική κλίμακα, θέτοντας  σε προτεραιότητα ζητήματα που άπτονται της ελληνικής ιδιαιτερότητας αλλά και τα  συγκριτικά της πλεονεκτήματα, όπως:

1. την ανάπτυξη της εγχώριας Αμυντικής βιομηχανίας σε συνδυασμό με την ανασυγκρότηση των εγχώριων ναυπηγείων προκειμένου να αντιμετωπιστεί η  Τουρκική απειλή. Η  ανάπτυξη της Αμυντικής βιομηχανίας που θα αποτελούσε πυλώνα ώθησης εκατοντάδων κατασκευαστικών επιχειρήσεων και ειδικοτήτων, επαφίεται στην προοπτική των μελλοντικών πλεονασμάτων του προϋπολογισμού ενώ δεν αξιοποιούνται  καν τα αντισταθμιστικά οφέλη από τις αγορές των εξοπλιστικών μας προγραμμάτων,
2. τον μετασχηματισμό του μαζικού τουρισμού δίνοντας έμφαση στις εναλλακτικές μορφές και στην διασύνδεση του με τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Το 2021 θα μπορούσε να αποτελέσει έτος αναφοράς σε αυτόν τον μετασχηματισμό δίνοντας έμφαση στον θρησκευτικό και πολιτιστικό τουρισμό με αφορμή τα 200 χρόνια από την εθνική μας παλιγγενεσία,
3. την περαιτέρω αξιοποίηση των θετικών επιδόσεων στον πρωτογενή τομέα[1] με περεταίρω καθετοποίηση της παραγωγής, εφαρμογή μοντέλων αγρο-οικολογίας και πιστοποίησης  ποιότητας, με τοπικές συνέργειες γης και μηχανημάτων και συνεταιριστικά σχήματα.

Τέλος απαιτείται ένα άμεσο σχέδιο αντιμετώπισης των κοινωνικών ανισοτήτων με την αποκατάσταση ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους δίνοντας έμφαση στην δημόσιο σύστημα υγείας και  εκπαίδευσης με  πολιτικές αναδιανομής του συσσωρευμένου πλούτου αλλά και με την επαναδιαπραγμάτευση του Ελληνικού χρέους που λειτουργεί ως μέσω εκβιασμού των Ελληνικών Κυβερνήσεων.  

                               Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό e-Διαυλος, Τεύχος 26, Φεβρουάριος 2021, σελ. 11-14

---

[1] Το 2019 οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων κάλυπταν το 80 % των εισαγωγών, γεγονός που αποτελεί  μια σταδιακή τάση ενίσχυσης του πρωτογενούς τομέα καθ όλη την διάρκεια της περιόδου της οικονομικής κρίσης, όπου ο πρωτογενής τομέας ενισχύθηκε από το 3,3% στο 4,4% του ΑΕΠ. Την περίοδο της κρίσης του κορονωιού η τάση αυτή ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, με το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου σχεδόν να  μηδενίζεται  -οι εξαγωγές Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2020 ανέρχονται στα 6,05 δις € έναντι των εισαγωγών στα 6,16 δις €-, για πρώτη φορά μετά από μια μακρά ελλειμματική περίοδο. (Βλ. Γιώργος Καραμπελιάς, Covid -19, Το αιφνίδιο τέλος του παρασιτισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2020)