Σύνοδος Κορυφής για το κλίμα- μια Ελληνική οπτική

Τι είναι άραγε αυτό που κάνει τόσο “mainstream” το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής; Μια εύλογη  απάντηση θα ήταν, η επιτακτική ανάγκη λήψης μέτρων σε πλανητικό επίπεδο καθ ότι η ανθρωπογενής παρέμβαση στη Φύση προκαλεί αποσταθεροποίηση και ακραία καιρικά φαινόμενα, η συχνότητα των οποίων αυξάνεται με τεράστιες οικονομικές,  κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες. Αρκεί όμως μια τέτοια εξήγηση για να ερμηνεύσει την ανάδειξη του θέματος από τις παγκόσμιες ελίτ σε τέτοιο βαθμό ώστε να φτάσει ν’ αποτελεί κεντρικό ζήτημα των Δυτικών Μέσων Ενημέρωσης, καθιστώντας την 16χρονη Γκρέτα  σύμβολο των νεανικών κινητοποιήσεων για την σωτηρία του πλανήτη;  

Ανήκω σ αυτούς που υποστηρίζουν  ότι το Δυτικό αναπτυξιακό μοντέλο –παραγωγής και κατανάλωσης-  που εξαπλώθηκε πλανητικά, έχει επιδράσει  καταλυτικά  στην κλιματική ισορροπία απειλώντας ευθέως την σχέση Ανθρώπου-Φύσης σε βαθμό πρωτόγνωρο στην Ανθρώπινη Ιστορία.

Όμως απαιτούνται  κάποιες ερμηνείες για την επικρατούσα «κλιματο-υστερία» στον Δυτικό Κόσμο.

Αφετηρία αποτελεί αναμφίβολα η ενσωμάτωση του Πράσινου Κινήματος -κυρίως στην Γερμανία–, όπου βασικοί εκπρόσωποι του όπως ο Γιόσκα Φίσερ & ο Κον Μπετιτ   αποτέλεσαν τους  κύριους υποστηρικτές της Αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης,  των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι Πράσινοι  από ριζοσπαστικό κίνημα στην δεκαετία του 70 που αμφισβητούσε το ενεργειακό μοντέλο, κινητοποιούνταν ενάντια στην πυρηνική ενέργεια κι ασκούσε ριζική κριτική  στον «οικονομισμό» και στην ταύτιση της προόδου με την ανάπτυξη -ως ποσοτική αύξηση του ΑΕΠ-, μεταβλήθηκαν σε κύριο εκφραστή των ανώτερων μεσο-στρωμάτων στην Ευρώπη  προωθώντας  τις «πράσινες μπίζνες» και τα περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντων των πολυεθνικών. Οι Πράσινοι αποτελούν σήμερα το τελευταίο πολιτικό οχυρό υποστήριξης της Δυτικής παγκοσμιοποίησης και διάσωσης  των προνομίων της κυρίαρχης ελίτ. Η κατακόρυφη άνοδος τους στις πρόσφατες Ευρωεκλογές –λόγω ακριβώς της προβληματικής για το κλίμα- αποτέλεσε μαζί με τους φιλελευθέρους το βασικό αντίβαρο απέναντι στον ευρω-σκεπτικισμό και στον «εθνο-λαϊκισμό». Η εκλογή Τραμπ στην Αμερική  και το Brexit αποτελούν όμως ενδείξεις ενός βαθύτερου μετασχηματισμού στο Δυτικό Κόσμο, φέρνοντας  στο προσκήνιο τα κοινωνικά εκείνα στρώματα που τα τελευταία 30 χρόνια υφίστανται τις παρενέργειες  της παγκοσμιοποίησης. Μέσω του οικολογικού ζητήματος και τις  ευθύνες  που επιρρίπτονται αδιαφοροποίητα στους Ανθρώπους,  οι  ελίτ αποποιούνται εν μέρη των ευθυνών τους ενοχοποιώντας εξίσου τα μεσαία και χαμηλά στρώματα για την καταστροφή του πλανήτη.

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί επίσης το προνομιακό επίπεδο αντιπαράθεσης της Δύσης με τις ανερχόμενες οικονομικές δυνάμεις στην Ασία: την Κίνα και την Ινδία, οι οποίες και θα υποκαταστήσουν την Δυτική Ηγεμονία στον τρέχοντα αιώνα. Τα Δυτικά «think tank», οι ΜΚΟ και οι τηλεοπτικοί αστέρες επιτίθενται συχνά γι αυτό το ζήτημα  στην Ασία ως τον κύριο υπεύθυνο για την κλιματική αποσταθεροποίηση εφόσον ήδη από το 2015 συνεισφέρει σ αυτή με 20 δις τόνους CO2 ετησίως έναντι μόλις 4^ων δις τόνων της Ευρώπης και 8 δις τόνων των ΗΠΑ. Υποκρύπτουν βέβαια τον ρόλο των Δυτικών εταιριών, οι οποίες μαζικά μετανάστευσαν στην Ασία και στον τότε λεγόμενο Τρίτο Κόσμο, ήδη από την δεκαετία του 70, ως απάντηση του Δυτικού κεφαλαίου στην άνοδο των εργατικών και νεολαιίστικων κινημάτων του 68, με μέσο τα διαρθρωτικά αναπτυξιακά προγράμματα της Παγκόσμιας Τράπεζας για την αντιμετώπισης της κρίσης χρέους. Μετανάστευση που έλαβε εκρηκτικούς ρυθμούς στην φάση του τέλους του Ψυχρού πολέμου με την εμφάνιση της Δυτικής Παγκοσμιοποίησης, αδιαφορώντας για τις οικολογικές επιπτώσεις της επέκτασης του Δυτικού μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης σε πολυπληθέστερες Ηπείρους.

Το κίνημα  για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής παρουσιάζει  μια εγγενή αντίφαση: υποστηρίζει την παγκοσμιοποίηση την στιγμή που αυτή  αποτελεί την βασική αιτία της κλιματικής αποσταθεροποίησης. Το κίνημα αυτό αποτελεί μερική συνέχεια του προτάγματος της «καλής παγκοσμιοποίησης» που επικράτησε ως τάση  στο αντι-παγκοσμιοποιητικό κίνημα μετά το Σηάτλ,  στο οποίο προσχώρησαν οι Πράσινοι, ένα μέρος της Αριστεράς,  η σοσιαλ-δημοκρατία και πολλοί «οργανικοί διανοούμενοι» –κύρια έκφραση του στα καθ ημάς:  ο ΣΥΡΙΖΑ και οψίμως ο Βαρουφάκης-. Ένα κίνημα που εξάντλησε την δυναμική του μετά τις επιθέσεις στους δίδυμους πύργους και την μετέπειτα πολεμική ήττα των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή που σηματοδότησε τον πολιτισμικό πόλεμο Ισλάμ –Δύσης,  ακυρώνοντας το «τέλος της Ιστορίας» του Φουκουγιάμα .

Για την χώρα μας η συζήτηση για το κλίμα έχει μια διαφορετική βαρύτητα λόγω του συγκριτικά χαμηλού αποτυπώματος της χώρας στις επιπτώσεις του φαινομένου του θερμοκηπίου. Θα πρέπει όμως να δούμε τι θα σήμαινε για μας μια πιθανή Οικολογική  μεταστροφή  του αναπτυξιακού μοντέλου στην Ευρώπη αν και εφόσον υπάρξει. Η απάντηση έχει θετικές και αρνητικές πτυχές.  

Μια  πρόγευση αποτελούν για παράδειγμα τα πρόστιμα για την λειτουργία των ανεξέλεγκτων χωματερών ή  η υποχρέωση για σταδιακή εγκατάλειψη του λιγνίτη ως βασικού πόρου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας τα επόμενα χρόνια, οδηγίες που μεταφράζονται σε    όλο και μεγαλύτερες φορολογικές επιβαρύνσεις.  Για την ηλεκτρική ενέργεια, η εναλλακτική πρόταση των  ΑΠΕ απέχει  μακράν από  το να καλύψει τις τρέχουσες ενεργειακές ανάγκες της χώρας άρα μια  διαδικασία από-λιγνιτοποίησης θα είχε αποτέλεσμα την μεγαλύτερη ενεργειακή εξάρτηση της χώρας  από εισαγόμενα καύσιμα και κυρίως  από το φυσικό αέριο και από το πετρέλαιο. Μια λύση σε πρώτη φάση θα ήταν η εφαρμογή αντιρρυπαντικών τεχνολογιών για την αντιμετώπιση της αέριας ρύπανσης στους λιγνιτικούς σταθμούς όπως για παράδειγμα η χρήση καταλυτικών φίλτρων η μηχανικών συλλεκτών για την απομάκρυνση των σωματιδιακών ρύπων. Άμεσες εφαρμογές  σε συνδυασμό με μια μακροπρόθεσμη στρατηγική εξοικονόμησης ενέργειας και  τοπικής παραγωγής  ενέργειας στις πόλεις μας σε συνδυασμό με πολιτικές αποκέντρωσης.

 Οι υποχρεώσεις της χώρας μας στην εξυπηρέτηση του χρέους, που εκτοξεύτηκε τα χρόνια της κρίσης, σε συνδυασμό με την κατάσταση της Δημόσιας διοίκησης  δεν αφήνει πολλά περιθώρια επιλογής ποιοτικών αναπτυξιακών στρατηγικών . Η  επίκληση των ξένων άμεσων επενδύσεων κινδυνεύει  να  προσελκύσει εταιρίες με ξεπερασμένη τεχνολογία επιτείνοντας τα περιβαλλοντικά προβλήματα κατ αντιστοιχία με το μοντέλο του μαζικού τουρισμού.  Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις στον εξορυκτικό τομέα και ιδιαίτερα ενδεικτικός  ο τρόπος προώθησης των συμβάσεων παραχώρησης για έρευνες κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Δυτική Ελλάδα. Ο Δημόσιος έλεγχος των κοιτασμάτων, των φυσικών και πολιτιστικών πόρων προς όφελος του Δημοσίου συμφέροντος  θα προϋπέθετε έναν βαθύτερο μετασχηματισμό της Δημόσιας διοίκησης σε συνδυασμό με μορφές κοινωνικού ελέγχου, στον αντίποδα αυτού που επαγγέλλεται ο νέο-φιλελευθερισμός δλδ στη απορρύθμιση κάθε ελέγχου περιβαλλοντικού & κοινωνικού προς όφελος των ξένων επενδύσεων.

Από την άλλη πλευρά  μια ευρωπαϊκή τάση οικολογικοποίησης της παραγωγής  θα επέτρεπε εδώ   ν’ επιτευχθεί  μια στρατηγική παραγωγής και κατανάλωσης  βασισμένη στη μικρή κλίμακα και την ενδογενή –βιώσιμη διαχείριση των φυσικών  πόρων. Ένα μοντέλο δλδ που αποτελεί τον «Ελληνικό δρόμο» από την Αρχαιότητα και το Βυζάντιο έως  και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Ένα μοντέλο το οποίο αποτελεί  και την αναγκαία συνθήκη  ώστε ν απαντήσουμε σ’ όλες τις μεγάλες εθνικές  προκλήσεις του τρέχοντος αιώνα, προεξάρχοντος της Τουρκικής απειλής.

Η φιλοσοφική μας παράδοση: η τραγική αναμέτρηση της Ανθρώπινης ελευθερίας  με το Μηδέν και την Ύβρη για την αποκατάσταση  του Μέτρου και της Αρμονίας, η  ιερότητα του Κόσμου – Κόσμημα και η ασκητική  της εξισορρόπηση   Πνεύματος -  Ύλης, αποτελούν μερικές μόνο πτυχές στην  κατεύθυνση  της ισορροπίας Φύσης-Πολιτισμού.  Η αρχαία Πόλη, οι Ελληνικές Κοινότητες  κι ο συνεργατισμός  αποτελούν αντίστοιχα παραδείγματα  εξισορρόπησης Ανθρώπου-Κοινωνικού συνόλου.  Όλα αυτά θα μπορούσαν να συμβάλλουν σήμερα σ έναν οικουμενικό διάλογο με αντίστοιχα ρεύματα όπως αυτά της «από-ανάπτυξης, της βαθιάς οικολογίας, του "νέο-κοινοτισμού", προσδίδοντας έτσι συγκεκριμένο  περιεχόμενο  στον «εκσυγχρονισμό της παράδοση μας». Προϋπόθεση βέβαια είναι εμείς ως οργανωμένη κοινωνία ν’ αντιληφθούμε  την επικαιρότητα τους,  συμβάλλοντας θετικά ως Πολιτιστική και Εκπαιδευτική δύναμη σε μια υπέρβαση από το πολιτισμικό αδιέξοδο που φαίνεται να έχει περιέλθει ο Δυτικός Κόσμος.

                                                                                                                                           Νίκος Ντάσιος