Το κύκνειο άσμα του Σαρωνικού, Πειραιάς 3/10/17

Ο Σαρωνικός είναι ένας ημίκλειστος κόλπος που αποτελεί σύνολο 4^ων μικρών λεκανών:

• Τον μικρό κόλπο της Ελευσίνας (μεταξύ Σαλαμίνας και Ελευσίνας)
• Τον εσωτερικό κόλπο που οριοθετείται από Σαλαμίνα , Αίγινα και τα Νότια προάστια
• Τον δυτικό κόλπο μεταξύ Μεθάνων, Αργολίδας , Σαλαμίνας και Αίγινας
• Τον εξωτερικό κόλπο στον Νότιο μέρος της Αίγινας.

Η κίνηση των θαλάσσιων νερών είναι ανεμογενούς προέλευσης με χρόνο ανανέωσης των νερών 1ος μηνός  για την Ανατολική πλευρά και 2 μηνών για την Δυτική. Τους δε καλοκαιρινούς μήνες λόγω θέρμανσης των επιφανειακών υδάτων δημιουργείτε  στατικότητα στην κίνηση των νερών, εγκλωβίζοντας τα θερμά και λιγότερο αλμυρά στην επιφάνεια και τα κρύα και πιο αλμυρά στο βάθος. Αυτή η ανισορροπία που έχει σαν αποτέλεσμα την μη οξυγόνωση των βαθύτερων στρωμάτων αντιστρέφεται το χειμώνα όταν η θερμοκρασία εξισορροπείται.

Τρείς είναι οι κύριες επιβαρύνσεις των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και κατ επέκταση του Κόλπου του Σαρωνικού:

• Η ναυσιπλοΐα και ιδιαιτέρως τα δεξαμενόπλοια
• Η υπερ-αλίευση
• Οι αστικές  χρήσεις στο παράκτιο μέτωπο

Για τα θαλάσσια ατυχήματα πρέπει να πούμε αρχικά ότι μετά το 1985 παρατηρείται μια σχετική μείωση  -περιορίστηκαν στο ¼ αυτών των αρχών του 80- λόγω κύρωσης διεθνών συνθηκών και οδηγιών -. Από το σύνολο των ναυτικών ατυχημάτων περίπου το 20% αφορά σε δεξαμενόπλοια. Παρ όλα αυτά λόγω της γεωγραφικής μας θέσης περίπου οι μισές πετρελαιοκηλίδες της Μεσογείου εντοπίζονται στις δικές μας θάλασσες.

Συνολικά οι ποσότητες πετρελαίου που πέφτουν στις θάλασσες μας είναι: 25-50 χιλ τόνοι ετησίως στο Αιγαίο , 10-30 χιλ τόνοι στο Ιόνιο και γύρω στους 30 χιλ τόνους στο Κρητικό –Λιβικό πέλαγος

Μετά το 2005 παρατηρείται μια αυξητική τάση κυρίως στη διακίνηση εμπορευματοκιβωτίων της τάξης του 111% μεταξύ 2004-2013, αποτέλεσμα της αύξησης των εμπορικών ροών λόγω της παγκοσμιοποίησης. Τάση η οποία θα επιταθεί με την εξαγορά του Λιμένα Πειραιά από την Cosco. Επίσης ανοδική τάση παρατηρείται στο εμπόριο πετρελαιοειδών κυρίως με τα λιμάνια της Β. Αφρικής, του Περσικού Κόλπου και της Μαύρης Θάλασσας. Η τάση  αυτή επίσης είναι αυξητική με το άνοιγμα του αγωγού Μπακού Τσειχάν και του Μπουργκάς στη Βουλγαρία. Την ιδία περίοδο –μετά το 2005- δοκιμάζονται και οι αποδόσεις της Ψυτάλλειας η οποία αδυνατεί να επεξεργαστεί τα αυξητικά φορτία λυματολάσπης.

Τα πλοία εσωτερικής μεταφοράς πετρελαιοειδών είναι κατά κύριο λόγο μικρά δεξαμενόπλοια χωρητικότητας 1200^ων  με 3000 tn κατασκευασμένα την περίοδο από το 1950 έως το 1975. Τα πλοία αυτά μεταφέρουν καύσιμα σε μεγαλύτερα πλοία η μαζούτ σε νησιωτικές εγκαταστάσεις της ΔΕΗ . Η φόρτωση γίνεται από τα 3 διυλιστήρια των ΕΛΔΑ –Πετρόλα & Motor Oil και η εκφόρτωση σε εγκαταστάσεις πολυεθνικών εταιριών (Mobil, BP, Shell, Texaco)

Πέρα από τα ναυτικά ατυχήματα μια σημαντική επιβάρυνση στο Σαρωνικό είναι αυτή που προκαλεί ο λεγόμενος ερματισμός και αφερματισμός των Δ/Ξ. Όταν ένα μικρό Δ/Ξ είναι άδειο δεν μπορεί να ταξιδέψει με ευστάθεια σε καιρικές συνθήκες πάνω από 4-5 μποφορ. Οπότε γεμίζουν οι δεξαμενές του με νερό το οποίο αποβάλλεται όταν φορτώνει πετρέλαιο χωρίς καμία επεξεργασία, απ ευθείας στη  θάλασσα. Το φαινόμενο είναι συχνό και επιλέγεται από τους πλοιοκτήτες για να μη πληρώσουν το αντίτιμο της εναπόθεσης του στα διυλιστήρια.

Με τον αφερματισμό εισάγεται περίπου το 28% των ξενικών οργανισμών σ ένα θαλάσσιο οικοσύστημα αλλοιώνοντας σταδιακά την χλωρίδα και την πανίδα του.  Το φαινόμενο του μαζικού εποικισμού μεδουσών το καλοκαίρι στον Κορινθιακό Κόλπο και σε άλλες θαλάσσιες περιοχές  θα πρέπει να σχετίζεται με τον αφερματισμό πλοίων όπως και με άλλους παράγοντες όπως: την αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειακών νερών λόγω των καυσώνων αλλά και η υπερ-αλίευση. Αυτό που παρατηρείται στην Μεσόγειο και κατ επέκταση στις δικές μας θάλασσες είναι η μαζική εισβολή υποτροπικών ειδών που ξεπερνάνε πλέον τα 1000 είδη. Έτσι έχουν κάνει την εμφάνιση τους ψάρια  όπως τα λεοντόψαρα που ενδημούν στην Ερυθρά Θάλασσα ή το τοξικό λαγόψαρο που περιέχει δηλητήριο, ακόμα και πιράνχας στον ποταμό Έβρο, τα οποία εκτοπίζουν τους αυτόχθονες οργανισμούς: σαρδέλα, βακαλάος κλπ

Τι γίνεται λοιπόν όταν πέσει μια ποσότητα πετρελαίου στη θάλασσα;

Α) αν υπάρχουν  υψηλές θερμοκρασίες –όπως στην περίπτωση του ΑΓΙΑ ΖΩΝΗ-, ένα μέρος (περί του 40%) των ελαφρών κλασμάτων του πετρελαίου που επιπλέει εξατμίζεται επιβαρύνοντας της ατμόσφαιρα το οποίο και εισπνέεται από τον γενικό πληθυσμό των περιοχών που γειτνιάζουν με τις ρυπασμένες ακτές. Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο το πρώτο δεκαήμερο από την εκδήλωση της διαρροής κατά το οποίο συνιστάται σε ομάδες του πληθυσμού με αναπνευστικά προβλήματα καθώς και στις εγκύους να μην πλησιάζουν στις επιβαρυμένες ακτές. Αν υπήρχε απεξάρτηση έρευνα στη χώρα θα έπρεπε να παρακολουθήσει την πορεία ασθενών με άσθμα και άλλα αναπνευστικά προβλήματα την προσεχή χειμερινή περίοδο. Αντ’ αυτού ο Υπουργός μας  παρότρυνε να κάνουμε άφοβα μπάνιο παρά τις αντίθετες ανακοινώσεις του Υπ. Υγείας!!  

Β) το μαζούτ που έχει διαρρεύσει λόγω του υψηλού ειδικού βάρους κατακάθεται στον πυθμένα της θάλασσας, επαν-ερχόμενο σταδιακά στην επιφάνεια με την βοήθεια θαλασσίων ρευμάτων και των καιρικών φαινομένων κάνοντας αισθητή την ρύπανση σε βάθος χρόνου. Θα πρέπει να συσταθεί σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναιμίας να αποφεύγουν το κολύμπι δεδομένου ότι οι υπάρχοντες υδρογονάνθρακες καταστρέφουν τους ιστούς ιδιαίτερα σε περίπτωση κατάποσης νερού από έναν κολυμβητή.

Γ) τα διαλυτά μόρια του πετρελαίου που βιο-αποδομούνται στο θαλασσινό νερό βοηθούντων και των θερμοκρασιών και εφόσον αυτές είναι πάνω από 25C, διαταράσσουν  τις βενθικες  βιο-κοινωνίες (τους έμβιους οργανισμούς στο βυθό της θάλασσας), όπως για παράδειγμα  τα οστρακοειδή, τα μαλάκια κλπ). Το γεγονός αυτό θα έχει άμεση επίδραση στην διατροφική αλυσίδα αφού οι κορεσμένοι και οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες εισέρχονται στα ψάρια και στους θηρευτές τους (πουλιά κλπ) και από εκεί στον άνθρωπο επιδρώντας κυρίως στις ορμόνες αναπαραγωγής .

Η διαδικασία  της διείσδυσης του πετρελαίου στο φυσικό οικοσύστημα είναι  η μακροβιότερη διαδικασία και θα χρειαστούν χρόνια για την φυσική αποκατάσταση

Δ) η διάχυση του πετρελαίου σε ένα λεπτό στρώμα μεγάλης έκτασης (1lit πετρελαίου καταλαμβάνει περίπου 1 στρέμμα και η κηλίδα έχει πάχος 0,3mm) περιορίζει την ανταλλαγή αερίων της ατμόσφαιρας με την θάλασσα με συνέπεια τον περιορισμό του διαλυμένου οξυγόνου στο νερό γεγονός που οδηγεί σε ασφυξία την πανίδα και σε μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας της θαλάσσιας χλωρίδας.

Ειδικά για τις ακτές θα πρέπει να πούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της φωτοσύνθεσης ενός κόλπου γίνεται στα πρώτα μόλις μέτρα από την ακτή λόγω διάσεισης του ηλιακού φωτός. Η ρύπανση λοιπόν των ακτών έχει σαν αποτέλεσμα την καταστροφή του μεγαλύτερου ποσοστού χλωρίδας και πανίδας ενός θαλάσσιου οικοσυστήματος ενώ η βιολογική αποκατάσταση τους  υπολογίζεται στα 2-3 χρόνια

Αν το οργανικό φορτίο ξεπεράσει τα 8,2 mgr/l νερού τότε το αυτό απορροφά το σύνολο του Οξυγόνου του νερού και εφόσον εμποδίζεται η πρόσληψη νέου Οξυγόνου από την ατμόσφαιρα δημιουργείται μια κατάσταση που την ονομάζουμε ανοξική. Για πολλά χρόνια ελλείψει του βιολογικού καθαρισμού της Ψυτάλλειας ανοξικές συνθήκες παρατηρούνταν στον κόλπο της Ελευσίνας.

Τα είδη ψαριών που ζουν ή περνάνε τον περισσότερο χρόνο τους κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, στην ακτή και στον βυθό ρηχών θαλασσών αντιμετωπίζουν τον σοβαρότερο κίνδυνο. Είδη των οποίων οι προνύμφες ή τα αυγά παραμένουν κοντά στην επιφάνεια και τρέφονται κοντά στις ακτές και στον βυθό είναι επίσης εκτεθειμένο σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

Το πλαγκτόν που ζει στην επιφάνεια της θάλασσας είναι ιδιαίτερα ευπαθές στις πετρελαιοκηλίδες. Το πετρέλαιο δρα ως δηλητήριο, παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό του και κατ επέκταση στερεί την τροφή από τα ψάρια.

Χαρακτηριστικό αυτής της συνέπειας είναι  η εμφάνιση δεκάδων νεκρών ψαριών στις εκβολές του ρέματος της Πικροδάφνης 1 βδομάδα μετά το ατύχημα, που κατέφυγαν εκεί λόγο έλλειψης οξυγόνου στη θάλασσα για να πέσουν στα ανεπεξέργαστα λύματα του αγωγού της ΕΥΔΑΠ.

Προφανείς τέλος οι  επιπτώσεις  τις ρύπανσης στα ζώα που βρίσκονται στην επιφάνεια της θάλασσας, όπως πουλιά, θαλάσσιες χελώνες, δελφίνια και άλλα. Ειδικά τα πουλιά συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο σοβαρών θυμάτων αφού διανύουμε περίοδο μετανάστευσης για πολλά είδη πουλιών και επειδή ορισμένες περιοχές του Σαρωνικού αποτελούν σημαντικά σημεία ξεκούρασης και ανεφοδιασμού  στο μεγάλο τους ταξίδι προς το Νότο.

Προτάσεις

α) Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας σε συνεργασία με το Τοπικό Λιμεναρχείο και τους Δήμους που επλήγησαν να εφαρμόσει ένα λεπτομερές σχέδιο αποκατάστασης των περιοχών με χρονοδιάγραμμα και πλήρη κοστολόγηση. Να πούμε εδώ πως πέρα από την αποκατάσταση των ακτών για να επαναλειτουργήσουν τα παραλιακά beach bar, χρειάζεται μια στρατηγική για την απομάκρυνση του στρώματος της κηλίδας. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση:

• Μια παλαιά μέθοδος βασίζεται στη χρήση χημικών ουσιών που οδηγούν σε στερεοποίηση του πετρελαίου και κατακρήμνιση του στον πυθμένα απ όπου μαζεύεται με ειδικά σάρωθρα
• Ποιο πρόσφατα χρησιμοποιούνται μέθοδοι ψεκασμού της κηλίδας με θρεπτικά συστατικά τα οποία στη συνέχεια τρώγονται από  γενετικά τροποποιημένα βακτήρια….

Όπως καταλαβαίνεται καμία μέθοδος δεν είναι ασφαλής και πρέπει να εξηγηθούν οι επιπτώσεις της

Για την πρόληψη απαιτείται η  δημοσιοποίηση και η πιλοτική εφαρμογή ενός Εθνικού Σχεδίου Εκτάκτου Ανάγκης για την αντιμετώπιση κρίσεων στο περιβάλλον.  Η εφαρμογή θα έπρεπε να περιλαμβάνει μεταξύ άλλων πρακτικές ασκήσεις πεδίου με την συμμετοχή υπαλλήλων της Κεντρικής Διοίκησης  των Περιφερειών των Δήμων  και εθελοντές Πολίτες. Δεν είναι δυνατόν με την αποψίλωση και την διασπορά του δυναμικού το Λιμενικό σώμα η η πυροσβεστική με τους έκτακτους να αντιμετωπίζουν τις οικολογικές καταστροφές, ούτε οι Δήμοι να αυτενεργούν αποσπασματικά για την προάσπιση συνήθως των διαφυγόντων κερδών των τοπικών επιχειρηματιών. 

Για το κόστος της αποκατάστασης καταστροφών, η Ελλάδα έχει κυρώσει 3 συμβάσεις για την αποζημίωση ζημιών οφειλόμενων σε ρύπανση από το πετρέλαιο: την σύμβαση περί Αστικής Ευθύνης , περί Διεθνούς Ταμείου και το συμπλήρωμα της. Με βάση την αρχή :ο ρυπαίνων πληρώνει, ο πλοιοκτήτης είναι υποχρεωμένος να καλύψει το κόστος της απορρύπανσης. Εφόσον δεν μπορεί να καταβάλει το σύνολο της αποζημίωσης θα πρέπει να επέμβει το Διεθνές Ταμείο. Επιπλέον θα πρέπει να κοινοποιηθούν τα στοιχείο του προϋπολογισμού του Πρασίνου Ταμείου (στο οποίο εμπεριέχονται πόροι από το Γαλάζιο Ταμείο)  αλλά και να διερευνηθούν πόροι αποζημίωσης για τους ψαράδες  από το Ε.Π Αλιεία εάν και εφόσον προβλέπονται στο Ε.Π. Το ζήτημα των ποινών πέρα από αυταπόδεικτο έχει ιδιαίτερη σημασία δεδομένου ότι η λογική των επενδύσεων που επικαλούνται Κυβέρνηση και αντι-πολίτευση από ξένες κυρίως επιχειρήσεις θα γίνονται στη βάση των άμεσων δημοσιονομικών αναγκών της χώρας υποβιβάζοντας την εργασιακή και περιβαλλοντική Νομοθεσία (επιθέσεις σε δικαστικούς προκειμένου να κλείσει το Συμβούλιο της Επικρατείας)

β) Απαιτείται άμεσα η διαμόρφωση του «Πλαισίου ολοκληρωμένης διαχείρισης των ακτών της Αττικής» όπως προβλέπει το Ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας του 2014 και το ΠΔ του 2004 περί «Καθορισμών ζωνών προστασίας χρήσεων γης στην παραλιακή ζώνη». Επιπλέον η χώρα πρέπει να προχωρήσει σε  κύρωση της Οδηγίας της Ε.Ε του 2014 για τον «Θαλάσσιο Χωροταξικό σχεδιασμό» που θα πρέπει να ενσωματωθεί στην Ελληνικό Νομοθεσία εντός του 2017. Ένα τέτοιο στρατηγικό σχέδιο θα έπρεπε να θέσει ως στόχο την αποκέντρωση σημαντικών δραστηριοτήτων από το Λεκανοπέδιο της Αττικής, την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων της χωροταξικής γειτνίασης διυλιστηρίων Κορίνθου της βιομηχανικής ζώνης στην Ελευσίνα με μέτρα αποφόρτισης του Λιμανιού του Πειραιά προς όφελος άλλων περιφερειακών Λιμένων.

Για τον Σαρωνικό οι παρεμβάσεις θα έπρεπε να ξεκινάνε από:

·         την ανάδειξη και την αποκατάσταση όλων των ευαίσθητων οικοσυστημάτων του αρχής γενομένης από τις εκβολές των ρεμάτων που αποτελούν τα φυσικά φράγματα για τις τοξίνες και τους παθογόνους μικρο-οργανισμούς που διεισδύουν στη θάλασσα επιστρέφοντας στην τροφική μας αλυσίδα .

·         την ενίσχυση μέτρων ανακύκλωσης των οργανικών λυμάτων ξεκινώντας από τις τουαλέτες των σπιτιών μας μέχρι τις ρυπογόνες οικονομικές δραστηριότητες.

·         τον περιορισμό της εντατικής-βιομηχανικής αλιείας που οδηγεί σε καταστροφή μεγάλες κατηγορίες ψαριών. Αντ αυτού θα έπρεπε να ενισχυθεί ένας συνδυασμός συνεταιριστών μικρών ψαράδων και Κράτους που θα έχει επίγνωση της φέρουσας ικανότητας, των ειδών που κινδυνεύουν επιδοτώντας μεθόδους εκσυγχρονισμού των   παραδοσιακών τεχνικών ψαρέματος. (Να θυμηθούμε ότι τα ψάρια ήταν και παραμένουν σε πολλές χώρες της Ασίας η τροφή των φτωχών και η χώρα μας έχει πλέον αρκετούς

·         την ενίσχυση των παραγωγικών δραστηριοτήτων γύρω από την επισκευή και την κατασκευή πλοίων ξεκινώντας από την ναυπηγό-επισκευαστική μας ζώνη μέχρι τα διασκορπισμένα καρνάγια της παραλιακής

·         Την ενίσχυση των πολιτιστικών και ιστορικών στοιχείων της περιοχής και την διαμόρφωση ενός αντίστοιχου τουριστικού ρεύματος. Οι επισκέπτες εδώ θα έπρεπε να γνωρίζουν το Σαρωνικό πρωτίστως απο το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελευσίνας και τα άγνωστα μυστήρια του ιερού Δήμητρας , την μνημιακή γλυπτική του Μουσείου των Μεγάρων, τον Θουκυδίδη τον Αλιμούντα, την αιξωνική τρίγλη –το μπαρμπούνι που έδωσε το όνομα του στην Αρχαία Αιξωνή, την σημερινή Γλυφάδα, και τον Ναό του Ποσειδώνος στο Σούνιο, τους Πρόσφυγες απ τον Πόντο της Αργυρούπολης.

Δυστυχώς η Κυβέρνηση με ΚΥΑ του 2015 κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση εκχωρώντας δημόσιες παραλίες της Γλυφάδας, της Βούλας , του Αλίμου στους Δήμους με σκοπό την τουριστική τους αξιοποίηση αποποιούμενη κάθε έλεγχο. Με το Ν 4152/13 δόθηκε επίσης το δικαίωμα στις τουριστικές επιχειρήσεις να μισθώνουν αιγιαλό προετοιμάζοντας το έδαφος για την επονομαζόμενη  «Αθηναϊκή Ριβιέρα» το όραμα της Κας Κουντουρά, με τις μεγάλες Ξενοδοχειακές Μονάδες και τις μαρίνες στο Ελληνικό, τον Αστέρα της Βουλιαγμένης , τ’ Αστέρια της Γλυφάδας, σπεύδοντας να δηλώσουν ότι ουδεμία επίπτωση θα έχει η ρύπανση του Σαρωνικού με τις δρομολογημένες επενδύσεις .

γ) Απαιτείται επίσης ένα σχέδιο σταδιακής απεξάρτησης από το πετρέλαιο τις επόμενες 2 δεκαετίες: Η Ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών σε ορίζοντα δεκαετίας και το κλείσιμο όλων των πετρελαϊκών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, ο εξηλεκτρισμός του τομέα μεταφορών, σταδιακή απαγόρευση της χρήσης πετρελαίου θέρμανσης και φυσικού αερίου στα κτίρια σε συνδυασμό με κίνητρα για ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Όλα αυτά θα έπρεπε ν αποτελέσουν προτάγματα σε μια φάση κρίσης της Δυτικής Παγκοσμιοποίησης και άρα μείωσης των εμπορευματικών ροών και Περιφερειοποίησης-τοπικοποίησης της παραγωγής.

Τέλος χρειαζόμαστε μια ριζικά διαφορετική αντίληψη για την σχέση Ανθρώπου-Φύσης. Μια τέτοια αντίληψη θα προσέγγιζε τα οικοσυστήματα σαν θεμέλιο της ζωής και διαμορφωτές μιας άλλης Ηθικής και Αισθητικής αντίληψης .