ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΦΤΩΧΕΙΑ

Δεν χρειάστηκε παρά μια συνηθισμένη για την εποχή χιονόπτωση για να διαπιστωθεί ακόμα μια φορά το έλλειμμα προετοιμασίας και οργάνωσης του Κρατικού μηχανισμού: διακοπές κυκλοφορίας στην Ν.Ε.Ο Πατρών-Αθηνών, ματαιώσεις πτήσεων στη Β Ελλάδα, αποκλεισμός νησιών (Αλόννησος Σκόπελος) και χωριών στην Εύβοια, κλειστές κεντρικές αρτηρίες ακόμα και σε αστικές περιοχές λόγω έλλειψης αλατιού, παγωμένες αλατιέρες… ακόμα και «κλείσιμο» Δημόσιων Υπηρεσιών (Δήμος της Αθήνας) λόγω κακοκαιρίας! Μια ακόμα εικόνα παράλυσης, ανάλογη με τις πλημμύρες στην πρώτη δυνατή μπόρα ή τις πυρκαγιές και την «ασφυξία» στους καλοκαιρινούς καύσωνες. Εικόνες που συνεχώς επαναλαμβάνονται, σαν κάτι το σύνηθες, ενώπιον φοβισμένων τηλεθεατών που αδυνατούν να διακρίνουν την υπερβολή της τηλεθέασης από  τις συνήθεις και αναγκαίες καιρικές εναλλαγές των φυσικών κύκλων.

Πίσω όμως από τα επιφαινόμενα υπάρχουν ζητήματα τα οποία αποφεύγουμε συστηματικά ν αντιμετωπίσουμε στη βάση ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού κινούμενοι μεταξύ της υπερβολής του εδώ και τώρα και της πλήρους απώθησης. Ο λόγος για την «ενεργειακή φτώχεια», ως αδυναμία όλο και περισσότερων νοικοκυριών ν ανταποκριθούν οικονομικά στην κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών, για θέρμανση και δροσισμό, έτσι ώστε να αισθάνονται υγιείς.  «Ενεργειακά φτωχό» θεωρείται ένα νοικοκυριό που θα πρέπει να πληρώνει περισσότερο από το 10% του ετήσιου εισοδήματός του για να έχει στο σπίτι του ένα αποδεκτό επίπεδο θερμοκρασίας (20-25C). Σύμφωνα με την έρευνα των οικογενειακών προϋπολογισμών της ΕΛΣΤΑΤ του 2014, το φαινόμενο αφορά περί το 33% των νοικοκυριών -52,5% αυτών που διαβιούν κάτω από το όριο της φτώχειας και 27,3% αυτών που είναι πάνω απ αυτό-.

Οι ασθένειες λόγω κρύου και η συνακόλουθη αύξηση των θανάτων των ηλικιωμένων κατά τους χειμερινούς μήνες αποτελούν μια ενδεικτική περιγραφή της «ενεργειακής φτώχειας». Ο συντελεστής εποχιακής μεταβλητότητας της θνησιμότητας στη χώρα μας είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ, πολύ πάνω από τις Βόρειες χώρες, γεγονός που οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων όπως πχ τα αναπνευστικά προβλήματα από την τοξική αιθαλομίχλη και τα αιωρούμενα σωματίδια που εκπέμπουν οι καύσεις ακατάλληλου ξύλο από νοικοκυριά που αδυνατούν ν ανταποκριθούν στις υψηλές τιμές του πετρελαίου θέρμανσης.

Τέσσερεις βασικές αιτίες καθορίζουν την ενεργειακή φτώχεια: τα χαμηλά οικογενειακά εισοδήματα -απόρροια της αφαίμαξης που υπέστησαν τα μεσο-στρώματα και η μικρο-ιδιοκτησία στην περίοδο των Μνημονίων-, οι υψηλές τιμές των καυσίμων -ειδικότερα του πετρελαίου θέρμανσης όπου το 67% της τελικής τιμής αντιστοιχεί στον ειδικό φόρο κατανάλωσης-, ή κλιματική αλλαγή και η φτωχή ενεργειακή απόδοση των κτηρίων. Σχεδόν το 60 % των κτηρίων-σπιτιών της χώρας έχουν κατασκευαστεί πριν το 1980 όταν δεν υπήρχαν προδιαγραφές για την ενεργειακή απόδοση τους (Πηγή Ελληνική Στατιστική Αρχή, Μάιος 2015). Αποτέλεσμα οι πολύ υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις για θέρμανση και ψύξη που φτάνουν στο 73% του συνόλου των ενεργειακών αναγκών  ενώ το 27% αντιστοιχεί σε ηλεκτρική ενέργεια (Πηγή: Έρευνα Κατανάλωσης ενέργειας για τα Νοικοκυριά μεταξύ Οκτωβρίου του 2011 και Σεπτεμβρίου 2012.

Δυστυχώς η μέχρι σήμερα αντιμετώπιση της ενεργειακής αποστέρησης συνίσταται σε έκτακτα μέτρα όπως: χορήγηση επιδόματος πετρελαίου θέρμανσης, υιοθέτηση κοινωνικού τιμολογίου, επανασυνδέσεις ηλεκτροδότησης, δωρεάν παροχή ηλεκτρικού ρεύματος σε νοικοκυριά που διαβιούν σε ακραία φτώχεια, ευνοϊκούς διακανονισμούς για χρέη,  και εκπτώσεις σε συνεπείς καταναλωτές. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση προβλέπει παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε περίπου 370 χιλ κατοικίες και υποδομές του δημόσιου και του τριτογενούς τομέα, την περίοδο 2011-2020. Επιπρόσθετα, -προβλέπει- την συνέχιση  του Προγράμματος «Εξοικονομώ κατ Οίκον» για 70χιλ κατοικίες και την Ενεργειακή Αναβάθμιση άλλων 200χιλ σπιτιών. Είναι βέβαια αμφίβολο αν η εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών γίνεται με κριτήρια εξάλειψης της ενεργειακής φτώχειας αφού η υποβολή των σχετικών φακέλων και των απαιτούμενων διαδικασιών είναι απρόσιτες από τα φτωχά και χρεωμένα νοικοκυριά.

Μια εναλλακτική στρατηγική θα ήταν αυτή της δωρεάν παροχής και εγκατάστασης μικρών φωτοβολταικών και ανεμογεννητριών από την ΔΕΗ ξεκινώντας από τις περίπου 300χιλ οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ενεργειακής αποστέρησης. Ένα οικιακό σύστημα 2KWp μπορεί να παράγει 2.700 kWh αξιοποιώντας το υφιστάμενο καθεστώς για την αυτό-παραγωγή με ενεργειακό συμψηφισμό (net-metering).

Σύμφωνα με σχετική μελέτη της Greenpeace ένας συνδυασμός πόρων που περιλαμβάνει κονδύλια από: το ΕΣΠΑ, το πακέτο Junker, τον συμψηφισμό προστίμων για τα αυθαίρετα, τον ΕΝΦΙΑ και την δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων μπορούν να αθροίσουν από 3,6 εως 5,8 δις €, την περίοδο  2016 έως 2025, χρηματοδοτώντας μια τέτοια στρατηγική.

Το σωρευτικό όφελος από την μείωση των ενεργειακών δαπανών των νοικοκυριών και των  επιχειρήσεων  θα ήταν της τάξεως των 6δις € σε βάθος 10ετίας ενώ για την εθνική οικονομία υπολογίζεται ετήσιο όφελος 450 εκατ € μόνο από τον περιορισμό της χρήσης πετρελαίου. Επιπρόσθετα με την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μια στρατηγική αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας θα μπορούσε να δημιουργήσει περί τις 30.000 νέες θέσεις εργασίας στην εγχώρια παραγωγή πάνελ, ανεμογεννητριών, αντλιών θερμότητας, μονώσεων , κουφωμάτων , σκιάστρων και δομικών υλικών για  ανακαινίσεις.   Θέσεις που θα ήταν μια σημαντική πτυχή σε μια στρατηγική ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης στον τελματωμένο οικοδομικό τομέα αφού θα επέτρεπε την ανασύσταση πολλών μικρών παραγωγικών εργαστηρίων, ερευνητικών κέντρων και ενεργειακών συνεταιρισμών αποτρέποντας την συνεχιζόμενη φυγή νέων επιστημόνων (κυρίως Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων) συμβάλλοντας αποφασιστικά στην πραγματική μείωση της ανεργίας.