Ο ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Η χώρα μας βρίσκεται στη δίνη πολλαπλών κρίσεων, η αντιμετώπιση των οποίων συνιστά στοίχημα συλλογικής επιβίωσης στο άμεσο μέλλον:

·      *     η πανδημία του κορονοιού απειλεί τις ζωές εκατοντάδων συμπολιτών μας, ιδιαιτέρως των ηλικιωμένων κι εκείνων που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού,

·     *   η γεωπολιτική αστάθεια που προκαλείται από τον τουρκικό αναθεωρητισμό συνιστά μια καθημερινή απειλή πολεμικής σύγκρουσης  που για την αποτροπή  της απαιτείται αμυντική προετοιμασία,  ενότητα και υψηλό φρόνιμα.

Κρίσεις που συνδυάζονται και αλληλο-τροφοδοτούνται και με άλλες απειλές όπως οι περιοδικά εντεινόμενες μεταναστατευτικές ροές υπό την εποπτεία Ερντογαν και του βαθέως Τουρκικού Κράτους  ή ακόμα και η εμφάνιση συχνότερων ακραίων καιρικών φαινομένων, -συνέπεια της κλιματικής αλλαγής-.

Οι συνθήκες δημοσιονομικής πειθαρχίας,  τα ετήσια πλεονάσματα και η εκχώρηση του δημόσιου πλούτου στο πλαίσιο της αυστηρής εποπτείας  και των δεσμεύσεων που προέκυψαν από την υπογραφή των 3^ων Μνημονίων, περιορίζουν τα οικονομικά διαθέσιμα για την  αποτελεσματική αντιμετώπιση κρίσεων τέτοιας κλίμακας. Η περίφημη  Ευρωπαϊκή βοήθεια με την θεσμοθέτηση  Ταμείου Ανάκαμψης, σε συνδυασμό με  τον διπλασιασμό του Ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού στο 2% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ) για την περίοδο 2021-27, σκοντάφτει στον Γερμανικό προτεσταντισμό και στους συνοδοιπόρους του στον Ευρωπαϊκό Βορρά.

Υπό αυτές τις συνθήκες θα πρέπει άμεσα το σύνολο των εγχώριων διαθέσιμων πόρων και το κοινωνικό κεφάλαιο να συνδράμουν με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο στο πλαίσιο ενός Εθνικού σχεδίου επιβίωσης και ανασυγκρότησης.

Ο Κοινωνικός- Συνεργατικός τομέας της οικονομίας  ιστορικά είναι συνυφασμένος με την αντιστασιακή μας  παράδοση, έχοντας  συμβάλλει με  καταλυτικό τρόπο στην   επιβίωση των λαϊκών στρωμάτων σε περιόδους κρίσης.  Από τον συνεργατισμό και τις συντεχνίες των ελληνικών κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας (Αμπελάκια, Μοσχόπολη, Χίος, Φιλιππούπολη, νησιά κοκ) μέχρι τους αγροτικούς συνεταιρισμούς των αρχών του 20^ου αιώνα και της περιόδου της Αντίστασης στην Γερμανική Κατοχή, ο συνεργατισμός ήταν η κυρίαρχη μορφή οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης των Ελλήνων ενώ το συνεταιριστικό κίνημα ενέπνεε τους θεωρητικούς του Κοινοτισμού στον Μεσοπόλεμο ( Καραβίδα, Μαλούχο, Μοσχοβάκη κ.α) με αντίστοιχα προτάγματα πολιτειακής οργάνωσης.

Αλλά  και στην πρόσφατη οικονομική κρίση –μετά το 2008- , η κοινωνική αλληλεγγύη, ο εθελοντισμός και οι νέες μορφές συνεργατισμού αναπτύχθηκαν παράλληλα με τις μαζικές κοινωνικές αντιδράσεις κατά  των Μνημονίων. Τα καθημερινά συσσίτια των ενοριών της εκκλησίας λειτούργησαν παράλληλα με πρωτοβουλίες πολιτών για τη δημιουργία κοινωνικών ιατρείων/ φροντιστηρίων/ φαρμακείων, για την ανάπτυξη ανταλλαγών χωρίς χρήματα η με τη χρήση εναλλακτικών νομισμάτων, για την ίδρυση τραπεζών χρόνου και για την δημιουργία αστικών  λαχανόκηπων .  Πολλοί άνθρωποι επιχείρησαν την επιστροφή τους στην περιφέρεια από το αστικά κέντρα, το  δε κίνημα (της πατάτας) κατά των μεσαζόντων έγινε ο προπομπός για τις μετέπειτα αγορές χωρίς μεσάζοντες που οργανώθηκαν σε πολλούς δήμους της χώρας και τους καταναλωτικούς συνεταιρισμούς (BIOScoop). Αυτά τα εγχειρήματα δημιούργησαν το ανθρώπινο κεφάλαιο  και τις προϋποθέσεις συγκρότησης των μετέπειτα κοινωνικών επιχειρήσεων ωθώντας παράλληλα την πολιτεία στην θεσμική κατοχύρωση της Κοινωνικής Οικονομίας με τα νομοθετήματα  των  4019/2011 & 4430/2016.

Υπό τις παρούσες συνθήκες ο «τρίτος τομέας» καλείται και πάλι ν αποτελέσει  παράγοντα κοινωνικής υπο-στήριξης αλλά και ανασυγκρότησης της παραγωγικής δομής της χώρας. 

Η αντιμετώπιση της πανδημίας απαιτεί   δίκτυα αρωγής και υποστήριξης σε επίπεδο γειτονιάς και χωριού. Εθελοντικές πρωτοβουλίες για την υποστήριξη ηλικιωμένων, ψυχικά πασχόντων, ασθενών  αλλά και ανθρώπων που βιώνουν την φτώχεια, έχουν ήδη εκδηλωθεί. Ο «Άλλος Άνθρωπος» στην Αθήνα έφτασε να δίνει καθημερινά 1.500 μερίδες φαγητού σε αναξιοπαθούντες, στο Κιλκίς μια τοπική πρωτοβουλία αθλητικών, πολιτιστικών και οικολογικών φορέων δραστηριοποιείται με το σύνθημα «βοηθάμε τον συνάνθρωπο μας σε ότι χρειαστεί , συλλέγουμε τρόφιμα….μένουμε άνθρωποι», ενώ στην πόλη της  Δράμας η Ένωση Κυριών  υποστηρίζει με  τρόφιμα μακράς διαρκείας και είδη προσωπικής υγιεινής δεκάδες συνανθρώπους που έχουν ανάγκη. Οι Τράπεζες Τροφίμων αποτελούν ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα επισιτιστικής ενίσχυσης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων ήδη από το 1995 με διάθεση πάνω από 20.000 τόνους τροφίμων, με παραρτήματα στην Θεσσαλονίκη, στη Θεσσαλία και στην Θράκη.

Τέτοιες πρωτοβουλίες θα δημιουργήσουν επιπλέον  κοινωνικό κεφάλαιο για εγχειρήματα στην κοινωνική οικονομία αλλά και για την στελέχωση του σημαντικού τομέα της πολιτικής προστασίας στο άμεσο μέλλον.

Η επόμενη μέρα –που ευελπιστούμε να έρθει όσο το δυνατόν γρηγορότερα- θα αναδείξει  κοινωνικές καταστροφές με αυξημένη ανεργία και νέα  φτώχεια, το μέγεθος των οποίων  είναι δύσκολο να εκτιμηθεί στην παρούσα φάση. Οι πρώτες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για την αβεβαιότητα που θα πλήξει το 35% των εργαζομένων σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της Γηραιάς Ηπείρου, ήτοι περί τους 90εκατ ανθρώπους ενώ στις ΗΠΑ 26 εκατ νέοι άνεργοι δημιουργήθηκε σε διάστημα μόλις ενός μήνα! Το πλήγμα ιδιαίτερα στους εξωστρεφείς τομείς της οικονομίας και στην εφοδιαστική αλυσίδα, θα  οδηγήσει σε κλείσιμο επιχειρήσεων, σε απολύσεις προσωπικού ή σε μειώσεις μισθών  σε βασικούς  τομείς της Ελληνικής οικονομίας όπως το εμπόριο, την ναυτιλία,  τον τουρισμό και τον επισιτισμό. Η επέκταση του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος» με προτεραιότητα στην  ενίσχυση των μακροχρόνια αλλά και των νέων ανέργων που θα προκύψουν, αποτελεί ζήτημα ύψιστης σημασίας για την κοινωνική συνοχή στην παρούσα φάση.

Η τρέχουσα κρίση στο τομέα της υγείας κατέδειξε ότι  η φροντίδα στο σπίτι, η καθαριότητα, το   μαγείρεμα κλπ  αποτελούν  σημαντικούς  παράγοντες  πρόληψης,  που θα μπορούσαν  μέσω στοχευμένων κινήτρων (πχ κοινωνικός μισθός) να συμβάλλουν στην περεταίρω ανάπτυξη της  οικοτεχνίας και της  οικιακή οικονομίας.

Η στροφή σ ένα ενδογενές παραγωγικό μοντέλο αποτελεί τον καθοριστικότερο παράγοντα επιβίωσης και προϋπόθεση συλλογικής αντίστασης. Η ίδρυση νέων συνεταιρισμών εργαζομένων  σε συνεργασία με ερευνητικά κέντρα Παν/μιων και με την αξιοποίηση εξοπλισμού και υποδομών πτωχευμένων επιχειρήσεων και νέων τεχνολογιών, θα μπορούσε ν’ αποτελέσει καταλύτη της παραγωγικής ανασυγκρότησης, καλύπτοντας άμεσες ανάγκες της περιόδου, όπως πχ αναπνευστήρων, μασκών, ιατρικού εξοπλισμού. Η  νέα τεχνολογία (ρομποτική) , οι εφαρμογές πληροφορικής και επικοινωνιών, τα ομότιμα δίκτυα, τα λογισμικά ανοιχτού κώδικα   και οι εκπαιδευτικές πλατφόρμες μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία  στα νέα αυτά εγχειρήματα.  Το Παν/μιο Θεσσαλίας έχει ήδη ξεκινήσει την παραγωγή 7χιλ ασπίδων προσώπου και αναπνευστήρων για την προστασία γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού από τον Covid 19 χρησιμοποιώντας την CNC κοπή, με την υποστήριξη φοιτητών και εθελοντών. Κατ αντιστοιχία το τμήμα Τεχνολογίας Υλικών του ΕΜΠ στην Αθήνα με εφαρμογές νανο-τεχνολογίας κατασκευάζει περί τις 250 μάσκες/βδομάδα και αναπνευστήρες από πολυκαρβουνικό υλικό με την χρήση 3D-printer. Ένα μεγάλο δίκτυο 80 επαγγελματιών και 360 ερασιτεχνών κάνοντας χρήση ανοιχτών δεδομένων και σχεδίων στο διαδίκτυο, σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Υπ. Υγείας, παράγει καθημερινά 150 μάσκες καθώς και  κουβουκλίων διασωλήνωσης για τον έλεγχο των πρώην κρουσμάτων και του γενικότερου πληθυσμού με την χρήση των τρισδιάστατων εκτυπωτών.

Αυτά τα παραδείγματα της τελευταίας περιόδου μπορούν και πρέπει ν αποτελέσουν προπομπό για μια ευρύτερη στρατηγική παραγωγής υλικών για την κάλυψη αναγκών του δημοσίου ακόμα και αμυντικών συστημάτων από ανεξάρτητα δίκτυα παραγωγών, προσαρμόζοντας ανάλογα τους δημόσιους διαγωνισμούς.

Η  παραγωγή ενέργειας σε μικρή κλίμακα  αξιοποιώντας τα πλούσια κοιτάσματα από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορεί και πρέπει να τύχει εφαρμογής μέσω των «ενεργειακών κοινοτήτων» (Ν 4513/2018) με εγχώρια παραγωγή των αντίστοιχων συστημάτων,  συμβάλλοντας έτσι στην αποκεντρωμένη και στην αυτόνομη οργάνωση των παραγωγικών εγχειρημάτων.

Η επικείμενη κρίση του μοντέλου του μαζικού τουρισμού και των συναφών οικονομικών κλάδων γύρω από αυτόν,  επιτάσσει την στροφή σ ένα διαφορετικό μοντέλο εναλλακτικών μορφών τουρισμού που θα αναδεικνύει τα οικολογικά, θρησκευτικά, πολιτιστικά και ιστορικά συγκριτικά πλεονεκτήματα του τόπου μας. Η διασύνδεση του τουρισμού με τον πρωτογενή τομέα -αλλά και τον δευτερογενή-,  αποτελεί ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για το ερχόμενο καλοκαίρι, δεδομένης της αδυναμίας διοχέτευσης αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων στις αγορές των μεγάλων αστικών κέντρων και προσφιλές πεδίο για την δημιουργία Ομάδων Παραγωγών και Κοινωνικών Επιχειρήσεων. Οι αποφάσεις χωρών όπως το Βιετνάμ και η Ρωσία να σταματήσουν τις εξαγωγές ρυζιού και σιτηρών αλλά και η κατάρρευση αγροτοβιομηχανικών κολοσσών όπως η Smithfield και η Tyson Foods στις ΗΠΑ επιτάσσει την άμεση  αξιοποίηση των σχολαζουσών γαιών, την ενίσχυση των τραπεζών εγχώριων σπόρων και ποικιλιών, την λειτουργία των εγχώριων  γραμμών μεταποίησης και  της εφοδιαστικής αλυσίδας, προκειμένου να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η επάρκεια βασικών ειδών διατροφής για τον γενικό πληθυσμό.

Σ αυτή την συγκυρία το Κράτος οφείλει να στηρίξει έμπρακτα τον συνεταιριστικό και παραγωγικό τομέα  προκειμένου  αυτός να επιτελέσει τον αναγκαίο από τις περιστάσεις ρόλο, επιλύοντας σειρά θεσμικών και οικονομικών ζητημάτων. Οι Κοινωνικές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις και το ανθρώπινο δυναμικό που δραστηριοποιείται σ’ αυτές θα πρέπει να υποστηριχθούν  στο πλαίσιο της  επικείμενης ανακατεύθυνσης πόρων από τα διαρθρωτικά ταμεία της Κοινότητας, από την αξιοποίηση  «λιμναζόντων» κονδυλίων του ΕΣΠΑ αλλά και εν όψει της νέας προγραμματικής περιόδου 2021-27.

Το Ταμείο της Κοινωνικής Οικονομίας, οι συνεταιριστικές τράπεζες αλλά και  νέα χρηματοδοτικά εργαλεία θα έπρεπε να αποτελούν βασικά μέσα στην αντιμετώπιση της τρέχουσας ανθρωπιστικής κρίσης αλλά και στο σχέδιο της ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης.  Φορολογικά και ασφαλιστικά κίνητρα θα πρέπει να δοθούν αυτή την περίοδο για την υποστήριξη των υφιστάμενων κοινωνικών επιχειρήσεων,  αλλά και για την δημιουργία νέων με υψηλή προστιθέμενη αξία.

Οι βασικές αρχές της συλλογικής και κοινωνικής ωφέλειας, της κοινωνικής καινοτομίας, της βιώσιμης ανάπτυξης και της «τοπικότητας» που διέπουν τον συνεργατικό τομέα  μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για μια ποιοτική υπέρβαση του παρασιτικού οικονομικού μοντέλου και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής σε συνθήκες κρίσης της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, κρίσης που επιτείνεται στις τρέχουσες συνθήκες της πανδημίας και της Οθωμανικής απειλής.

Δημοσιεύτηκε στο ΑΡΔΗΝ τεύχος 118, 5/20
και στο ηλεκτρονικό περιοδικό ΔΙΑΥΛΟΣ 18ο τεύχος, 5/20